skąd pochodzi yerba mate

[maciejslu]

Napisał Matecki

Ja osobiście jestem wielkim zwolennikiem wiki...

A ja nie jestem jej zwolennikiem. Wolę wiedzę pochodzącą z pewnego źródła, sprawdzoną, zweryfikowaną...

Ale oczywiście jeśli wolisz Wikipedię, nie musisz czytać tego wątku

[maciejslu]

PARAGWAJ

Nazwy: hiszp. (el) Paraguay, guarani Paraguay, Republika Paragwaju, hiszp. (la) República del Paraguay, guarani Paraguay Retān
Powierzchnia: 407 tys. km2
Granice: Boliwia (750 km), Brazylia (1290 km), Argentyna (1880 km)
Ludność państwa: 6 mln mieszkańców (2006)
Gęstość zaludnienia: 14,8 os/km2 (2006)
Języki: hiszpański
Podział administracyjny: 17 departamentów, dystrykt stołeczny
Stolice: Asunción
Waluty: guarani (PYG) = 100 centym
Święta państwowe: 14 V — rocznica proklamowania niepodległości (1811)
Organizacje międzynarodowe: Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne, Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej, Międzynarodowa Organizacja Pracy, Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Międzynarodowy Trybunał Karny, Organizacja Narodów Zjednoczonych, Światowa Organizacja Handlu
Oficjalne strony WWW: [url]www.paraguaygobierno.gov.py[/url] (serwis internetowy rządu Paragwaju)

Historia. Terytorium obecnego Paragwaju, zamieszkane przez Indian (głównie Guarani), w 1. połowie XVI w. było eksplorowane przez Hiszpanów, którzy zapoczątkowali osadnictwo europejskie, zakładając 1537 Asunción. Chrystianizację Indian powierzono jezuitom, których misje tzw. (redukcje) stanowiły quasi-państwo, nazywane potocznie Republiką Guaranów. Władzę duchowną i świecką sprawowali w nim do czasu likwidacji zakonu (1767) jezuici, po czym przeszło ono pod kontrolę Korony hiszpańskiej. Do 1776 Paragwaj administracyjnie podlegał wicekrólestwu Peru, a następnie wicekrólestwu La Platy. 1717–35 był objęty antykrólewskim powstaniem comuneros. Po obaleniu 1810 władzy hiszpańskiej w Buenos Aires, V 1811 powstanie antyhiszpańskie wybuchło w Asunción i Paragwaj ogłosił niepodległość. W X 1813 Kongres proklamował utworzenie Republiki Paragwaju, uniezależniając ją od władz w Buenos Aires. Pierwsze pół wieku niepodległości było dla Paragwaju okresem stabilizacji politycznej i rozwoju gospodarczego pod rządami J.G. Rodrigueza de Francíi (1814–40) oraz rodziny Lópezów: ojca, Carlosa Antonio (1844–62) i syna, Francisca Solano (1862–70). Paragwaj był państwem izolowanym (Brazylia dopiero 1844 uznała jego niepodległość, Argentyna 1852), toteż prowadzili oni politykę samowystarczalności ekonomicznej i stworzyli oryginalny model państwa o egalitarnym społeczeństwie, które kontrolowało w znacznym stopniu gospodarkę, dysponowało większością ziemi i posiadało monopol w handlu zagranicznym. W 1842 zniesiono niewolnictwo, 1848 zlikwidowano misje kościelną (państwo prowadziło politykę antyklerykalną), dokonano też reorganizacji sądownictwa i systemu podatkowego. Paragwaj na początku lat 60. XIX w. był jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo państw Ameryki Łacińskiej. Gwałtownym zwrotem w jego dziejach stała się wojna paragwajska 1864–70 z Argentyną, Brazylią i Urugwajem. Paragwaj poniósł klęskę, został doszczętnie spustoszony i utracił ok. 2/3 mieszkańców. Do 1876 był okupowany przez Argentynę i Brazylię, które nałożyły nań wysoką kontrybucję i zmusiły do zrzeczenia się znacznej części terytorium.
Po wojnie kraj pogrążył się w chaosie politycznym. Trwały bezustanne walki frakcyjne o władzę w utworzonej 1887 konserwatywnej Partii Czerwonej, rządzącej do 1904. Wyprzedano ziemie państwowe, doprowadzając do powstania wielkich prywatnych latyfundiów i złamano państwowy monopol w handlu zagranicznym. Wyprowadziło to Paragwaj z zastoju gospodarczego, ale uzależnili go od obcych kapitałów, które zaczęły napływać w latach 80. i 90. Do końca lat 20. XX w., czyli w pierwszym okresie trwających do 1940 rządów Partii Liberalnej, nadal utrzymywała się groźba wojny domowej, a w latach następnych nasilały się incydenty zbrojne z Boliwią. Doprowadziły one do tzw. wojny o Chaco 1932–35, z której Paragwaj wyszedł zwycięsko, zdobywając ok. 3/4 spornego terytorium. Wojna skonsolidowała społeczeństwo, ale wkrótce odżyły konflikty wewnętrzne. Po zamachu stanu 1936 władzę przejęli uczestnicy ruchu febrerystów, dążącego do przebudowy państwa. Nowy rząd przetrwał zaledwie do 1937; liberałowie realizowali program febrerystów, ale 1940 utracili władzę. Znaczny wpływ na rządy zdobyła (i utrzymała do 1993) armia. Podczas II wojny światowej Paragwaj, który opierał się naciskom aliantów, by ograniczyć wpływy niemieckie, dopiero II 1945 wypowiedział wojnę państwom osi. Koniunktura wojenna (zwł. zapotrzebowanie na produkty rolne — eksportowe towary Paragwaju) poprawiła sytuację gospodarczą państwa, na czym skorzystała armia, umacniając swoją pozycję. W 1954 władzę przejął, w wyniku wojskowego zamachu stanu, gen. A. Stroessner.
Stroessner wkrótce podporządkował sobie i rozbudował Partię Czerwoną, która stała się, oprócz wojska, głównym filarem jego rządów; udzielił gwarancji obcym inwestycjom i utrzymywał ścisłe związki z USA, co zapewniło mu pomoc gospodarczą i kredyty międzynarodowych organizacji finansowych. W 1963 przeprowadził reformę rolną (podział ziemi państwowej, bez naruszania wielkich latyfundiów). Rządzący nieprzerwanie do 1989 Stroessner utrzymywał pozory legalności i demokracji (regularnie przeprowadzane wybory parlamentarne i prezydenckie, w których kandydował dzięki zmianom w konstytucji). Stabilność rządów zapewniał permanentny stan wyjątkowy. Wielu działaczy opozycyjnych na skutek prześladowań znalazło się na emigracji. Od 2. połowy lat 50. reżim był zwalczany przez partyzantkę antyrządową, a od lat 60. przez Kościół katolicki. W 1989 został obalony w wyniku wojskowego zamachu stanu gen. A. Rodrigueza, który wkrótce zwyciężył w wyborach prezydenckich jako kandydat rządzącej Partii Czerwonej.
W kolejnych wyborach (1993) zwyciężył cywilny polityk konserwatywny, J.C. Wasmosy Monti; okres jego rządów zdominowały afery korupcyjne, udział wysokiej rangi urzędników i wojskowych w przemycie narkotyków oraz praniu brudnych pieniędzy, a także konflikt z głównodowodzącym siłami zbrojnymi, gen. L.C. Oviedo, który 1996 dokonał nieudanej próby zamachu stanu. W 1998 Oviedo został oficjalnym kandydatem colorados w wyborach prezydenckich, jednak tuż przed głosowaniem sąd wojsk. skazał go na 10 lat więzienia. W wyborach zwyciężył inny kandydat Partii Czerwonej, R. Cubas Grau, który wkrótce uwolnił Oviedo. W III 1999 zamordowano politycznego rywala Cubasa, wiceprezydenta L.M. Argana. Po zamieszkach w Asunción prezydent ustąpił i wyjechał z kraju. W kolejnych wyborach (IV 2003) zwyciężył N. Duarte z Partii Czerwonej. We IX 2002 Transparency International uznała Paragwaj za najbardziej skorumpowane państwo w Ameryce Łacińskiej (i 3. na świecie).

Warunki naturalne. Kraj nizinny; ok. 60% pow. Paragwaju zajmuje rozległa, aluwialna równina Chaco Pn. (północna część krainy Gran Chaco), pokryta grubą warstwą czwartorzędowych żwirów, piasków, mułów i miejscami lessów; przeciętna wys. 40–100 m, największa w pasmie Serranía San Jorge — 1000 m (León, najwyższy szczyt kraju). Chaco Pn. od północnego zachodu ogranicza pogórze Andów (wys. ok. 500 m), od wschodu — wzniesienia i krystal. grzbiety Wyż. Brazylijskiej, m.in. Villarrica (wys. 680 m); we wschodniej części kraju liczne ostańce denudacyjne, najwyższy San Rafael (wys. 850 m). Klimat zwrotnikowy, kontynent. suchy na północnym zachodzie, przejściowy na większości terytorium kraju i wilgotny na północnym wschodzie; upalne lato (średnia temp. w styczniu 27–29°C) i łagodna zima (średnia temp. w lipcu do 17°C); zimą częsty napływ chłodnego powietrza z południa i spadki temp. poniżej 0°C na południu kraju; średnia roczna suma opadów od 450–700 mm na północnym zachodzie do 2000 mm na północnym wschodzie; opady gł. letnie, od listopada do marca. Przez terytorium Paragwaju płyną wielkie rzeki Ameryki Południowej: Parana (na granicy z Brazylią i Argentyną), Paragwaj — płynie południkowo przez środkową część kraju; dopływy Paragwaju (największy Pilcomayo) tworzą meandry i rozlewiska; na obszarze Chaco Boreal, gdzie odpływ powierzchniowy wód jest bardzo ograniczony, występują liczne bagna i błota (częściowo zasolone). Największe jez.: Ypoá (pow. 260 km2) i Ypacaraí. Naturalne zbiorowiska roślinne tworzą lasy i suche sawanny. Lasy zajmują ok. 32% (1992) pow. kraju (w latach 70. — ok. 50% pow.), na północnym wschodzie — podzwrotnikowe wiecznie zielone, przechodzące na obszarach środkowych w lasy zalewowe i widne (tracą liście w porze suchej) z cennymi gat. drzew (m.in. kebraczo). Chaco Boreal porasta sucha sawanna, zbiorowiska trawiaste (tzw. chaco), roślinność bagienna i słonolubna oraz zarośla kolczaste z domieszką kaktusów (na północnym zachodzie). Przeważają czerwonobrązowe i czerwone gleby laterytowe; duże kompleksy gleb bagiennych. Obszary chronione zajmują 3,5% pow. kraju, w tym 12 parków narodowych.

[maciejslu]

PARAGWAJ c.d.

Ludność. Około 95% ludności Paragwaju stanowią Metysi (gł. potomkowie białych i Indian Guarani), ok. 2% — Indianie (zamieszkują zachodnią część kraju), 2% — biali, pozostała część to ludność pochodzenia azjat. (gł. Japończycy). Językiem hiszp. i guarani posługuje się ok. 50% ludności, wyłącznie hiszp. — 6%, guarani — 40%. Katolicy stanowią 96% społeczeństwa, protestanci — ponad 2%. Wysoki przyrost naturalny — 24,6‰ (2006); 37,7% ludności w wieku do 15 lat; przeciętna długość życia: 73 lata mężczyźni, 78 lat kobiety. Średnia gęstość zaludnienia 14 osób na km2 (2004); 97% ludności zamieszkuje terytoria położone na wschód od rzeki Paragwaj; obszary północno-zachodnie są niemal bezludne. W miastach mieszka 57% ludności (2002); gł. m.: Asunción, San Lorenzo, Ciudad del Este, Concepción, Encarnación i Fernando de la Mora.

Polonia i Polacy. Polonia paragwajska zaczęła się kształtować w okresie międzywojennym; do Paragwaju przybyło wówczas ok. 12 tys. pol. emigrantów z Brazylii oraz z kraju; osiedlili się gł. w osadzie Fram k. Carmen del Paraná; powstały pol. organizacje i szkoły; część Polaków przeniosła się do Argentyny; Polonia paragwajska jest nieliczna (1970 prawdopodobnie ok. 2 tys. osób).

Gospodarka. Paragwaj jest jednym z najsłabiej rozwiniętych krajów Ameryki Południowej; niestabilna sytuacja polit., korupcja, znaczna szara strefa utrudniają rozwój gosp.; duży udział kapitału zagr. w rolnictwie i przemyśle, gł. z Brazylii i Argentyny, ograniczony 2001 po wstrzymaniu przez rząd prywatyzacji wielu przedsiębiorstw; od 2003 ponowny napływ kapitału zagr. akceptującego politykę gosp. nowego prezydenta P.; produkt krajowy brutto na 1 mieszk. wg parytetu siły nabywczej wynosi 4,6 tys. dol. USA (2005); usługi dostarczają 56,9% wartości produktu krajowego brutto, rolnictwo 22,4%, przemysł 20,7%; rozwinięty reeksport (czesto nielegalny) dóbr konsumpcyjnych (elektronika, wyroby tytoniowe i alkoholowe).
Przemysł. Przemysł słabo rozwinięty; niewielkie wydobycie soli kam., wapieni i gipsu; nieeksploatowane złoża rud żelaza, uranu, miedzi i manganu. Prawie 100% energii elektrycznej dostarczają elektrownie wodne, największa Itaipú na Paranie (wspólna z Brazylią); produkcja energii elektrycznej wynosi 51,3 mld kW·h (2003), z czego ok. 90% jest przeznaczone na eksport. Z przemysłu przetwórczego rozwinięty gł. przemysł mięsny (duże rzeźnie-chłodnie należące do kapitału zagr.), poza tym olejarnie, cukrownie, gorzelnie oraz przetwórnie herba mate; tradycyjnym przemysłem jest garbarstwo i przemysł drzewny (większość tartaków w portach nad rz. Paragwaj), obejmujący także ekstrakcję taniny z drzew kebraczo; zwiększa się znaczenie przemysłu włók., przetwarzającego miejscową bawełnę i wełnę oraz przemysłu mebl.; gł. ośr. przem. jest Asunción.
Rolnictwo. W rolnictwie pracuje 45% ogółu zatrudnionych; dominują wielkie gospodarstwa rolne, latyfundia o pow. do kilkuset tys. ha; do 3% właścicieli należy ponad 80% pow. areału rolnego; rozpowszechniony system dzierżawy ziemi. Użytki rolne zajmują 62% pow. kraju (2000), w tym prawie 55% pow. — naturalne łąki i pastwiska, ok. 7% — grunty orne i sady (najwięcej we wschodniej części Paragwaju). Ekstensywna hodowla bydła (9,6 mln sztuk) o profilu mięsnym; mniejsze znaczenie ma hodowla trzody chlewnej (w strefach podmiejskich), koni i owiec (na zachodzie). Główne rośliny uprawne: kukurydza, bawełna i soja, której P. jest czołowym świat. producentem (3,5 mln t, 2005) i eksporterem, ponadto uprawia się pszenicę, ryż, trzcinę cukrową, fasolę, bób, groch oraz maniok i bataty; sadownictwo: herba mate (3. producent w świecie, 92,6 tys. t), banany, owoce cytrusowe, ananasy; warzywnictwo (pomidory, cebula). Eksploatacja lasów (zwł. drewno kebraczo); zbieractwo m.in. owoców dzikiej pomarańczy i wyrób olejków eterycznych.
Transport i łączność. Sieć komunik. słabo rozwinięta; prawie 30 tys. km dróg, w tym ok. 50% o nawierzchni utwardzonej oraz 441 km linii kol. (2004); przez Paragwaj przebiega odgałęzienie Drogi Panamer., łączące Asunción z Boliwią i Brazylią; duże znaczenie ma transport juczny (zwł. w zachodniej części) i żegluga na Paranie, Paragwaju i ich dopływach (łącznie 3,1 tys. km dróg wodnych); gł. porty rzeczne: Asunción, Concepción i Villa Hayes na Paragwaju oraz Encarnación i Ciudad del Este na Paranie; międzynar. porty lotn. w Asunción i Ciudad del Este. Łączność słabo rozwinięta; 320 tys. abonentów telefonii stacjonarnej; w użytkowaniu 1,9 mln telefonów komórkowych (2005).
Handel zagraniczny. Wartość eksportu 1,5 mld dol. USA, importu 2,9 mld dol. USA (2005); eksport soi i oleju sojowego, mięsa wołowego i skór oraz drewna; import maszyn, środków transportu, produktów naft., odzieży, żywności; wymiana handl. gł. z Brazylią, Urugwajem, Argentyną, USA.

Źródło: Multimedialna Encyklopedia PWN, edycja 2008.

[Gringo " EL FUEGO "]

Pochodzi z ameryki południowej
Przy wypowiedzi profesora Yerby powyżej nikt już raczej nic mądrego nie napisze